Bert Van Hertum en Josephina LauwersDe motieven waarom de Nederlanders nu in België, meer bepaald in Achel komen wonen zijn van heel andere aard, als die van de familie Van Hertum – Van Hertem, die midden de 19de eeuw over de grens trokken, waarvan o.a. ook een stam van deze familie naar Achel afzakte. Dat ze naar Achel kwamen wonen is niet zo uitzonderlijk maar wel de schrijfwijze van hun naam lijkt ons vermeldingswaardig.
Want hoe schrijf je nu juist hun naam? Is het Van Hertum of Van Hertem ? Dat is een vraag die je in Achel regelmatig hoort. En toch zijn ze van dezelfde familie, een familie die al sinds 1834 in Achel woont.,
Eerst iets over de familienaam.
Naast een of meerdere voornamen heeft iedereen een familienaam. Wellicht de oudste vorm van een tweede naam is het patroniem, letterlijk "naam van vader". Sommige patroniemen groeiden achteraf uit tot familienamen.Tijdens de vorming van vaste familienamen gedurende de 17de en de 18de eeuw gebruikten de mensen vaak naast elkaar zowel een patroniem als een familienaam: Willem Dirks Willemse van Herentum (Willem is de zoon van Dirk die op zijn beurt de zoon is van Willem), en vervolgens zijn zoon Gisbertus Wilms Van Herentum (Gijsbert is de zoon van Willem) zijn zoon heette dan weer Godefridus Gijsberts van Herentum.
Pas op 18 augustus 1811 verplichtte Napoleon dat iedereen binnen de twee jaar een vaste familienaam zou kiezen; tegelijkertijd werden alle in gebruik zijnde namen , vaste familienamen.
De familienaam Van Hertum-Van Hertem
Wat de naam Van Hertum-Van Hertem betreft, deze is vermoedelijk een zogenaamde herkomstnaam: de familienaam werd genoemd naar de plaats waar ze vandaan kwamen, het goed "Ten Herentum". Dit goed "Ten Herentum" was een vrij herengoed in St Oedenrode. Zo een herengoed bestond uit een herenhuis of slotje met twee hoeven, een neerhof of kleine hoeve en een grotere pachthoeve.
Rond 1550 komt in schepenregisters van St Oedenrode de naam Van Herenthem voor. Ontleding van deze naam geeft twee delen, namelijk Herent en Heim. Het eerste gedeelte van de naam is waarschijnlijk afgeleid van het woord heern (haagbeuk in het dialect soms her-en –ter genoemd). De combinatie van de twee delen geeft dan een huis (heim) omringd met een beukenhaag
De naam genoteerd op de doopakten (voor ca.1800) of genoteerd door de bediende van de burgerlijke stand op de geboorteakte (na 1800) is de officiële naam. De naam werd meestal op het gehoor geschreven, zodat schrijffouten regelmatig voorkwamen.
Door deze schrijffouten werden nieuwe familienamen "geboren".Zo komen momenteel verschillende vormen van de naam voor: Van Heertum, Van Hirtum, Van Hertom....... Zulke naamveranderingen kwamen in het recente verleden ook nog voor, zoals Van Hertem en Van Hertum.
Twee broers hadden verschillende namen: Gijsbert (Bert) van Hertum tekende zijn huwelijksakte met Van Hertem en Hendrik (Driek) Van Hertem tekende zijn huwelijksakte met Van Hertum , of werd door de gemeentelijke ambtenaar een schrijffout gemaakt? (beiden wisten dus ook niet goed hoe het eigenlijk geschreven werd ). Een nieuwe naam werd definitief geboren: de afstammelingen van Bert uit de Bien zijn de "Van Hertum(s)" en de afstammelingen van Driek uit de wetering zijn de "Van Hertem(s)."
De schrijfwijze van die familienaam is dus meermaals veranderd. In chronologische volgorde zien we hoe broers en zusters, neven en nichten de volgende schrijfwijze toepasten :
Van Herenthem- Van Herenthum- Van Herentum- Van Heertum- Van Hirtum- Van Hertum- Van Hertem.
Waarom kwamen ze naar Achel?
Onderzoek leerde dat de voorouders van de familie Van Hertum-Van Hertem naar Achel verhuisden vanuit Riethoven (1834) ; daar waren ze terechtgekomen vanuit St Oedenrode tussen 1780 en 1803 .
Waarom richting Achel?
Er waren meerdere families die naar het zuiden afzakten. De familie Van Hertum kwam inderdaad niet alleen. Ook de families Van Asten, Van Hoof, Van Engelen, Van der Velden, Van der Mierden en vele andere...kwamen uit dezelfde streek.
Uit de geschiedenis van St Oedenrode en omgeving leren we dat die streek in het begin van de 16de eeuw nog zeer welvarend was. Er waren echter einde 16de en begin 17de eeuw meerdere pestepidemieën uitgebroken, en daarbij mislukten ook de oogsten. In die periode lag de streek op de grens tussen de opstandige Nederlandse gewesten en de Spaanse koning en na 1530 ook nog in het grensgebied tussen de Roomse kerk en de afgescheurde kerk met Luther en Calvijn. Het verzet van Spaanse en Roomse zijde was niet erg fijnzinnig en er ontstond een verbeten strijd. Zo werd St Oedenrode rond 1600 meerdere malen geplunderd en in brand gestoken.
Vanaf 1648, bij de vrede van Munster, hoorde de Roomskatholieke Meierij, dit is de omgeving van 's Hertogenbosch met St Oedenrode, tot de Republiek der Nederlanden (Calvinistisch). Het bestuur vanuit Den Haag bleef, door allerlei maatregelen ,o.a. door zware belastingen te heffen en hervormingen in te voeren, de uitgeteerde Brabanders teisteren, om ze zo te overtuigen om tot het Calvinisme over te gaan.
Het gevolg van al deze gebeurtenissen: dagelijks zag men hele scharen families hun ouderlijk erfgoed verlaten , om naar onze Roomskatholieke streek de wijk te nemen. Het waren economische en ideologische vluchtelingen "avant la lettre..."
Families die vertrokken kregen een borgbrief (ontlastingsbrief) mee. De gemeente waaruit ze vertrokken stelde zich borg: moest de familie zodanig verarmen dat ze ten laste kwam van het "armenbestuur" in hun nieuwe woonplaats, dan zouden alle kosten vergoed worden.
De Familie Van Hertum vestigt zich in Achel
Vanaf 1848 (na een tussenperiode te St Huibrechts Lille ) vestigde de familie Gijsbert Van Hertum (1805 –1853) -Johanna Maria van Samang (1813) zich definitief in Achel ( Hoek 57).
Zij waren de ouders van Antoon Van Hertum wiens foto in het Grevenbroekmuseum hangt. Antoon trouwde met Hendrika Barbara Van Geloven op 14-10-1879. Het kerkboek van Hendrika en een kruisbeeldje uitgesneden door haar vader zijn nog in het bezit van de familie
Antoon kreeg 4 kinderen : Anna - Maria, ingetreden in het klooster als zuster Maria Philomena,bij de zusters van H. Hart van Maria in Berlaar.
Hendrik (Driek) huwde met Maria Schildermans en woonde juist over de grens met Neerpelt in de Bienderstraat.
Gijsbert (Bert) huwde met Josephina Lauwers en woonde in de Bien
Maria Anna trouwde met Jan Schildermans en woonde op de Beverbeekse hoeve
(hun dochter Maria huwde met Piet Bloemen waar vader Jan Schildermans (1893 – 1993 ) op 99 jarige leeftijd overleed)
Driek Van Hertem was "de koning van de wetering": hij bepaalde wie en wanneer water kreeg op de vloeiweiden. Zijn kinderen Henriette x Pieter Van Hees en Jan x Maria Kuppens, bleven in Neerpelt wonen. Albert x Anna Van Mierlo en Antoine x Helena Simons en Theo x Catho Kuppens, kwamen in Achel wonen.
Bert Van Hertum x Josephina Lauwers woonden in de Bien, op de plaats waar de familie Van Herck later een nieuwe woning bouwde. Zijn naaste buren waren Bert Simons, Harrie Schildermans en Harrie Follon.
Zijn kinderen Toine x Lucie Schuurmans , Jan x Lena Winters , Guillaume x Francoise Cauwenberg), Theo x Henriette Schildermans, Anna x Jozef Driesen , Harrie x Elza Van Otterdijk , en Helena x Giel Schildermans bleven in Achel wonen en Catho x Jozef Winters trok naar Neerpelt.
Herinneringen van vroegere vertellingen.
- Tijdens de oorlog gingen ze smokkelen: met een net eieren te smokkelen was meer te
verdienen dan een ganse week werken in de fabriek (1 ei kostte 12 fr)
- Ze waren er als een van de eerste bij toen een vliegtuig crashte in het Papeweierke .
Al wat men dacht dat bruikbaar was werd meegenomen door de jongens uit de buurt,
zoals aluminium, mika,....en o.a. twee micro's.
Door Antoine Van Hertem werd er een telefooninstallatie van gemaakt. De prikkeldraad (pinnekesdraad) van de weideafspanning diende als telefoonkabel. Zo kon men van bij Driek Van Hertem berichten doorsturen naar Bert Van Hertum . (afstand 500 m.). De Duitsers namen de illegale installatie in beslag.
Ze dachten dat hiermee inlichtingen werden doorgeseind naar de Engelsen.
- Ze waren goede mecaniciens: van oud oorlogsmateriaal van de Duitsers knutselden ze zelf een tractor in elkaar, met twee versnellingsbakken achter elkaar , met twee blootliggende kettingen...zo gevaarlijk dat de broek van de buurjongen Toon Simons letterlijk in twee werd getrokken tijdens het maaien.
- Veel van het gereedschap werd zelf gesmeed, voor moeder maakten de zonen een droogzwierder.
- De kinderen en kleinkinderen van Driek Van Hertem –alhoewel ze in Neerpelt woonden – liepen lagere school in Achel , en vervulden hier hun christelijke verplichtingen
Jan Van Hertum 1940Naast de Achelse tak van de familie komt de naam in variant ook voor in Turnhout Herselt en in Zeeland . Men ontdekte zelfs een "Van Hirtumpad" in Hilvarenbeek (Nl) dit als herinnering aan een familie orgelbouwers en in Goes is er ook een "Van Hertumweg" genoemd naar de eerste provinciale veearts.
Deze teksten en foto's werden gefilterd uit de kronieken van de familie Van Hertum en Van Hertem samengesteld door
- Theo Van Hertem - Kuppens Mortel 9 Achel , zoon van Driek Van Hertem
- Frido Van Hertum - Schuurmans Schansstraat 190 Overpelt zoon van Jan van
Bert Van Hertum
Indien er leden zijn die vinden dat hun familiekroniek een interessant of bijzonder gegeven zou zijn om in de "Kapetulie" op te nemen kunnen zich wenden tot een van de leden van de redactie.
Harrie Stienaers