Grenspalen

Grenspaal St-Odililaan Achel Foto Evert MeijsEen beetje geschiedenis
Nederland en België waren vanaf 1815 verenigd in het Verenigd Koninkrijk.
Op 4 oktober 1830 werd de Belgische onafhankeljkheid uitgeroepen door het Voorlopig Bewind. De grote mogendheden ( Frankrijk, Engeland, Oostenrijk, Pruisen en Rusland )
erkenden de Belgische souvereiniteit en tekenden het "Verdrag der 18 artikelen" op 26 juni 1831. Hierin werd het Belgisch grondgebied omschreven. Koning Willem I weigerde echter te tekenen en begon de bekende 10-daagse veldtocht, van 2 tot 12 augustus 1831.
De houding van de grootmachten veranderde echter niet en in november 1831 werd het
" Verdrag van de 24 artikelen" bekrachtigd. Er kwam echter weinig beweging in de onderhandelingen tussen Nederland en België tot op 19 april 1839 Nederland de Belgische onafhankelijkheid erkende door ondertekening van het "Vedrag van Londen".

Toch duurde het nog ruim 3 jaar vooraleer de de beide koninkrijken het eens werden over de scheiding met o.a. het vaststellen van de grenzen.
De diplomaten omschreven in grote trekken de grens en dan kwamen de technici aan het woord om het tracé nauwkeurig uit te stippelen.De nadere uitwerking van de grensscheiding
Staat te lezen in de overeenkomst gesloten te Maastricht op 8 augustus 1843. Hierin stond ook meer te lezen over de grensafbakening. Er was ook een artikel toegevoegd over" het Reglement voor het plaatsen van grenspalen". Dit reglement vermeldt ondermeer de plaatsing, afmetingen, leveringen, vervoer,nummering en administratieve beslommeringen e.d. betreffende de te plaatsen grenspalen. Er werd ook nog een "Beschrijvend proces-verbaal" opgemaakt waarin de gehele grens tussen België en Nederland van Vaals tot aan de Noordzee nauwkeurig werd beschreven door een grenscomissie.
Zo werden er 388 gietijzeren grenspalen voorzien, met daarbij 356 hardstenen palen..
Na de aanmaak van de grenspalen en – stenen volgden het transport en de plaatsing in 1844.

Uitzicht van de grenspalen
De grote gietijzeren palen zijn van binnen hol. Ze zijn 2,47 m hoog, waarvan 60 cm onder de grond.Het geheel rustte op een 20 cm dikke bakstenen fundering van 1 meter doorsnede.Later werden ze bij verplaatsingen in beton gezet. Het acht-zijdig voetstuk heeft een hoogte van 1 meter, waaarvan dus 40 cm boven de grond. De eigenlijke paal is kegelvormig en meet 1,3 m met een dia-meter van 40 cm aan de basis. Op de afgeronde punt is een knop ( een gestilleerde dennenappel) van 17 cm geschroefd. De totale hoogte boven de grond is of zou 1,87 m moeten zijn. Gemiddeld weegt iedere paal 372 kg.
Ter halve hoogte van de kegel staat naar Belgische zijde het Belgische wapenschild en naar de Nederlandse zijde het Nederlandse: in beide gevallen dus een leeuw. Verder dragen ze alle het opgegoten jaartal 1843 ( enkele hebben jaartal 1869 of 1905) en een nummer. De palen zijn immers doorlopend genummerd. Nummer 1 staat aan het raakpunt van Duitsland, Nederland en België in Vaals op het zogenaamde drielandenpunt. De laatste paal met het nummer 369 staat bij het natuurreservaat het Zwin in de gemeente Oostburg in Zeeuws-Vlaanderen.

De arduinen tussen- of hulpgrenspalen zijn een stuk kleiner. Ze hebben de vorm van een vierhoekige pyramide met afgeschuinde bovenvlakken. De hoogte bedraagt 70 cm + 5cm voor de afschuining, plus 50 cm voor de balk onder de grond. Zij dragen geen enkele melding.

Plaats van de grenspalen en –stenen
Er waren 3 soorten plaatsen:
1-op grote knikpunten in de grens
2-waar doorgangswegen de grens overgaan
3- telkenmale waar in 1843de grens aan een andere gemeente kwam

De kleur van de gietijzeren grenspalen
Volgens het bestek voor het maken van de palen moesten de palen geverfd worden
in een grijze kleur die overeenkomt met de kleur van arduinsteen. Het volgnummers moest zwart geverfd worden.
De jaarlijkse controle naar de toestand van de palen was een verplichting van de plaatselijke besturen der aangrenzende gemeenten alsook het onderhoud . Vurige Nederlanders schilderden enkele jaren geleden de paal 181 op de Buitenheide in Achel knaloranje: ondertussen kreeg hij weer een zilverkleurig jasje.

Vrij naar tekst van
Harrie Jaspers uit Budel
uit AA-Kroniek 2001 Nr. 2

Grenspalen in Hamont-Achel

Samen met mijn vriend Godfried Teuwen hebben wij alle genummerde grenspalen bezocht van Vaals tot Cadzand. Van de 369 genummerde palen maakten wij een foto. Het was een reis van 449 kilometer die begon aan het Drielandenpunt te Vaals. Hier staat paal nr. 1 waar Nederland (Vaals) Duitsland (Aken) en België (Gemmenich) aan elkaar grenzen. (zie foto)

We willen de 14 grenspalen uit onze grensgemeente Hamont-Achel even in het zonlicht plaatsen.
Grenspaal 169 staat in Hamont in kreupelhout en moeras in de buurt van het Hamonterwater "Wilgenhof". Vlak in de buurt staat ook paal 170 maar het is een hele krachttoer om erbij te geraken.
Langs de weg van Hamont naar Budel staat geen grenspaal maar wel langs de weg van Hamont naar Budel-Schoot staat paal 171.
Paal 172 vinden wij op de Mulk naast de oude grenssteen van de Baronie Hees en Cranendonck
In het veld op de Mulkerheide zien we paal 173.
Op het einde van de Ruiterstraat aan de Ezel bevindt zich paal 174.In de buurt staat een gewone tussenpaal en een grote grenspaal van de Admiraliteit van de Maze. Deze laatste is een vierkanten arduinen paal , 2,50m lang en 30 cm breed en voorzien van een afbeelding van een wapen van de Admiraliteit van der Maze, net onder de koepel .
Deze palen moesten de voerlui aansporen hun handelswaar aan te geven en de rechten te betalen.
In de nabijheid staat sinds mei 2000 een reconstructie van de elektrische draad uit de eerste wereldoorlog: deze draad sloot België hermetisch af van Nederland.
Aan de Beverbeekse Heide vinden wij paal 175.
"Aan den dubbele paal" is in Achel bij fietsers en wandelaars een bekend begrip. Rechts van de toeristische weg in de buurt van de "leugenhut" is een afslag naar Gastel. Na 200 meter is er en zandweg aan de linkerkant naar de Leenderheide toe. Hier werd sinds enkele jaren een verhard fietspad in orde gebracht dat loopt langs het Wolfven en Kerkeven. Bij het begin van dit fietspad staan twee palen. Eerst vernoemen wij grenspaal 176 die gezeldschap heeft gekregen van de Baroniepaal: een vierkante paal met aan de ene zijde " Baronie van Hees en Leen" en aan de andere zijde " Cranendonck".
Paal 177 bemerken we op de grensdijk tussen het kreupelhout.

Grenspalen in Achel

Om paal 178 te kunnen zien moeten wij toelating vragen om de tuin van de Kluis binnen te mogen. Hier loopt dus de grens door de tuin wat tijdens de eerste wereldoorlog eigenaardige toestanden opleverden toen " den draad" was geplaatst.
Op het domein van de Achelse Kluis staat nog een granieten grenspaal naast de refter met aanduiding op ene zijde een N en op de andere zijde een B. Deze paal werd met toestemming hier geplaatst omdat hij anders in de nieuwbouw was komen te staan.
Midden in het veld , dicht bij het zuiveringsstation staat paal 179.
Uiteraard staan er aan " de grens" dus aan het gewezen douanekantoor, ook een paal: hij draagt het nummer 180 en mist zijn dennenappel.
Dan komen wij bij de grenspaal die nogal eens van kleur verandert. De asfaltweg door de Buitenheide richting Borkel en Schaft is alleen verhard op het Belgisch grondgebied. Hier staat paal 181 te pronken.
Achel grenst aan Neerpelt en aan Nederland en dit punt ligt op de Buitenheide. Via het Hondsbos, een veldweg, midden in dicht kreupelhout staat rustig verscholen onze laatste grenspaal nummer 182 op dit "driedorpenpunt" Neerpelt, Achel, Borkel en Schaft. Wie zoekt, die vindt !

Dit is een algemeen overzicht van de grensscheiding. Er staan nog verschillende tussenpalen
(bijvoorbeeld tussen paal 176 en 177). Ook treft men domeinpalen van de Admiraliteit Maze of van de Baronies.
Er is nog een grenscorrectie geweest volgens het protocol van de hernieuwde grensvaststelling op het stadhuis van Hamont op 31 oktober 1979 tussen de gemeenten Maarheeze, Leende, Budel en Hamont-Achel. België werd toen 1200 m2 groter.
Het is een aanzet tot verdere studie.

Neerpelt , 7 augustus 2004

Mathieu Cuyvers
Neerpelt en
Heemkring Achel