Evert Meijs met z'n BiSinds enige tijd is Achel een rijwiel uit de oude tijd rijker: een ‘hoge bi’. Een staaltje van nostalgie voert van tijd tot tijd door de straten van ons dorp. Tijd om daar wat dieper op in te gaan.
Het woord ‘bi’ is afgeleid van ‘bicycle’ en wordt uitgesproken als ‘bie’.
Deze antieke fiets kenmerkt zich door het zeer hoge voorwiel. Het wiel heeft een doorsnee van 127 cm. (50 inch). En de beide trappers zitten vast aan de vooras gemonteerd. Aan het stuur zit een stang die gebogen naar beneden loopt. Aan het einde van de stang is een klein wiel bevestigd van 40 cm. doorsnee.
Michaux
Als eerste rijwiel met twee wielen geldt de ‘loopmachine’ van de Baron Von Drais uit Karlsruhe. Hij sprak in 1817 van een hobbypaard, want de loopfiets had als versiering een paardenhoofd voor het stuur. De loopfiets was geheel uit hout gemaakt.
De Schot Macmillan experimenteerde al in 1839 met een fiets met aandrijving op het achterwiel. Deze fiets was geheel van hout en beide wielen hadden ongeveer hetzelfde formaat. De Fransman Pierre Michaux en zijn zoon Ernest ontwikkelden de eerste fiets met trappers aan de voorwielas. De hoge bi werd uiteindelijk in 1870 een Engelse uitvinding en deze ‘benenbreker’ veroverde al snel de Europese markt. ‘Ordinary’ of ‘Penny farthing’ was de naam die dit markante rijwiel meekreeg. Het voorwiel was extra groot gemaakt, zodat men sneller vooruit kwam. Het zou nog tot 1888 duren voordat Dunlop uit Belfast de luchtband introduceerde. Uiteindelijk ontwikkelde de fiets zich tot het model zoals we dat heden ten dage allemaal kennen.
Borkel en Schaft
De Achelse hoge bi is vervaardigd in Tsjechië. Daar staat het bedrijf van Jozef Mésicek. Hij bouwde voor ’n lid van zijn fietsclub een hoge bi. Maar de 64 clubleden wilden allemaal wel een dergelijk rijwiel! Jozef en zijn zoon Zdenek begonnen de hoge bi in serie te maken. Inmiddels werken vier personen in de werkplaats, en worden er in totaal zes per maand gemaakt en vinden hun weg door West-Europa.
Op die manier is de nieuwe hoge bi ook terecht gekomen in Borkel en Schaft, bij fietsenverzamelaar Toon Luybrechts. Hij is de eigenaar van een indrukwekkende collectie rijwielen vanaf de periode van 1817. De Achelse bi is enkele maanden geleden bij hem aangeschaft.
Oneffenheden
In het stuur staat het serienummer 496 geslagen, en een rond koperkleurig plaatje verraadt dat Mésicek de maker is.
De handrem drukt een lepel op de voorband, zodat de snelheid vermindert, en aan de stang, even boven het kleine wiel, zit een opstapje voor de linkervoet. Velen vragen zich af hoe je op het zadel van zo’n hoge bi komt. Wel, je zet je linkervoet op het opstapje, houdt met beide handen het stuur vast en begint te steppen om snelheid te maken. Zodra de bi snel genoeg gaat, ga je rechtop staan en trek je jezelf op het zadel. Met je voeten voel je waar de beide trappers zitten, en op dat moment kun je beginnen met te fietsen. Niet te ver voorover gebogen, want dan komt het lichaamsgewicht vóór de voorwielas te zitten, en is de kans groot om voorover te vallen. Bij het afstappen schuif je met de linkervoet langs de stang naar beneden, totdat je het opstapje voelt. Je gaat rechtop staan, op het opstapje, en stapt met de rechtervoet vervolgens op de grond om de hoge bi te stoppen. Daarna komt ook de linkervoet op de grond te staan en de wonderbare reis is ten einde.
Fietsen op een asfaltweg richting de Achelse Kluis is ideaal. Ook het nieuwe rijwielpad van de kerk naar de grens is uitstekend geschikt om heerlijk van te genieten tijdens de fietstocht. Moeilijker is de oprit naar kasteel Grevenbroek, of het fietspad van Quatre Bras naar Hamont! Dan merk je dat de hoge bi een echte bottenschudder is. Elke oneffenheid voel je, en neem van me aan dat er héél veel oneffenheden zitten in het traject Achel-Hamont.
Voor los zand is de bi ongeschikt. De volle banden zijn zeer smal en daardoor zakken ze te diep in het zand. Je komt dan nauwelijks vooruit en is de kans om te vallen zeer groot.
Routine
Het maken van een bocht is een kunst apart. Immers, zodra je linksaf draait, komt het grote voorwiel tegen je rechterbeen aan. Kun je met een ‘gewone fiets’ een haakse bocht maken, met de hoge bi is een grote draaicirkel vereist. Met enige oefening zijn bochten gemakkelijk te maken, maar het blijft een riskante bezigheid om scherpe bochten te nemen.
Ook het plotseling stoppen vereist routine. Er zit wel een handrem op, maar het gebruik bij een fikse snelheid kan een koprol tot gevolg hebben. Remmen kan eigenlijk alleen maar door de trappers zoveel mogelijk tegen te houden en op die manier snelheid te minderen. Uiteindelijk kun je proberen om ze gauw mogelijk op het opstapje te gaan staan en af te stappen. De bi is dus niet geschikt in het drukke verkeer. Het rondpunt van Quatre Bras is daarom het beste te voet te nemen.
Al met al wordt enig atletisch vermogen vereist om met dit nostalgisch rijwiel veilig door Achel te gaan.
Evert Meijs