Oud gemeentehuis AchelDe bouwgeschiedenis
In ieder dorp staat wel een gebouw dat gezichtsbepalend is voor de dorpskom. Uiteraard is dat meestal de kerk. Maar ook een gemeentehuis is veelal blikvanger en wel eens indrukwekkend .
In Achel was dat ook zo. Het vroegere gemeentehuis was duidelijk zichtbaar.Het merkwaaardige is echter , dat dit gebouw een polyvalent gebouw was .De noordzijde was een schoolhuis, en dus bestemd als woning voor de onderwijzer.Het middenste gedeelte was wel degelijk bedoeld als een klaslokaal voor het gemeentelijk onderwijs in die periode.De zuidkant was dan het echte gemeentehuis met al de voorgeschreven voorzieningen die pasten bij een volwaardig "huis van de gemeente".
Het begon eigenlijk met de Franse Revolutie op het einde van de 18e eeuw (1795-1815).
Napoleon hield van orde op zaken en ieder gemeente kreeg een " maitre" als hoofd om de gemeentelijke zaken te regelen, in plaats van de vroegere schepenbanken. De " maitre " (meester) kreeg al vlug hulp van plaatselijke afgevaardigden en de eerste gemeenteraad was geboren. Besturen betekent :samenkomen , vergaderen , beslissen. Hiervoor was een ruimte nodig. Aanvankelijk vergaderden de beleidsmensen in het Catharinadal, dat toen was aangeslagen door de Franse Overheid. Na het Frans bewind herleefde het klooster en werd er
vergaderd in een of ander Achels café. Zo was het huis "Neel Fiets " toen café en eigendom
Henselmans ,echtgenote van Thijske Vissers, meerdere jaren vergaderlokaal.
Dan kwam van hogerhand de opdracht het initiatief te nemen om klaslokalen en een gemeentehuis te bouwen. Achel was ondertussen ook kantonhoofdplaats geworden met een vredegerecht. Een groot nieuw gebouw nabij het Michielsplein zou de oplossing brengen.
In de verslagen van de gemeeenteraadszittingen lezen we hoe het allemaal verlopen is.
Op 26 januari 1847 wordt in het dorp het huis van de familie Leyssen gekocht voor de som van 2100 francs.Op deze plaats zal tegelijk een schoollokaal, een schoolmeesterswoning en een gemeentehuis gebouwd worden. In de gemeenteraadszitting van 2 april 1847 wordt dit goedgekeurd..Op 20 april beslist de gemeenteraad over te gaan tot de verkoop van ruim 12 ha "jongedennenbossen" om de aankoop van het huis Leyssen te kunnen regelen. Pas in de gemeenteraadszitting van 1 februari 1854 lezen wij meer bijzonderheden. Het plan werd opgemaakt door architect-landmeter Eugène Claes uit Hasselt. De onkosten zouden in totaal 9650 F. belopen.Dat vernamen burgemeester Koeckhofs en de heren Simkens, Van den Houdt J, G.Bitters en J.Lemkens. Secretaris Vandervelden mocht dit alles noteren.
Volgens de gemeenterekeningen werd er in 1956, 1957,1958 gewerkt aan de nieuwbouw.
In 1876 werd er dan nog een groot klaslokaal aan de oostzijde , in een rechte hoek tegen het bestaande, aangebouwd. Het plan van dit lokaal werd getekend door architect P.H. Stapper van Hasselt. Aannemer Claessen van Overpelt zorgde voor de uitvoering van 1876 tot in de zomer 1878. Het gebouw kostte 10.000 F.
Dit mooi gemeentecomplex deed 115 jaren dienst . Het nieuwe gemeentehuis werd in 1970 in gebruik genomen.Daar stond dan de vergane glorie te verkommeren.....
Tot zover de bouwgeschiedenis .
De bewoners van het schoolhuis
Zeker zo interessant is de indeling van het gebouw en een poging tot verslag over het gebruik van de vele ruimtes.
Aan de noordzijde bevond zich het schoolhuis met verdieping.De oorspronkelijke bedoeling was dat deze woning ter beschikking werd gesteld van de hoofonderwijzer verbonden aan de
gemeenteschool.Om een onduidelijke reden heeft het onderwijzend personeel weinig gebruik gemaakt van deze mogelijkheid.. Meester Donckers beweerde in een interview dat in zijn periode de onderwijzers een verklaring moesten ondertekenen waarin men accoord ging om geen aanspraak te maken op het bewonen van het schoolhuis (1932). Met zekerheid weten we dat vanaf 19 maart 1898 de Zusters Jozefienen , die in september 1897 naar Achel gekomen waren en even logeerden bij Koeckhofs, in het schoolhuis kwamen wonen . Zij maakten er een "klein klooster" van en woonden hier tot 1912. Een van de kamers werd ingericht als bidplaats. Achter dit huis verzorgden de zusters hun moestuin. In 1900 werd het kloosterken van buiten bepleisterd.
Over de bewoners na de zusters is niet zo veel bekend. De ouders van meester Van Voorden zouden een korte tijd hier gewoond hebben in de jaren twintig..We maken de sprong tot 1930. Toen kwam het gezin Van Meensel-Brouwers hier wonen en dat waren de laatste bewoners. Wanneer dit gezin in 1955 verhuisde werd de Achelse bibliotheek ondergebracht op het gelijkvloers van deze schoolwoning (1955-1966). De bovenverdieping werd ingepalmd door de K.S.A. Vroom en Vlaams die er zijn materiaal bewaarde en hier zijn vendelvergaderingen hield. In de jaren zestig vertoefde de pas opgerichte Achelse Chiro op de bovenverdieping.
De activiteiten in de schoollokalen
In 1842 werden de gemeenten verplicht een lagere school op te richten.:een gemeentelijke school dus. Achel deed daaraan mee en voorzag een grote ruimte tussen het schoolhuis en het eigenlijke gemeentehuis. In 1858 wordt de nieuwe school in gebruik genomen door meester Sak. In 1861 verdient "smid Van Hoof 6,80 F. voor het ijzerwerk aan de bel op de school".
Maria Vanderheyden zorgt de eerste jaren voor het onderhoud van het lokaal.Er waren twee klaslokalen. Tegen het schoolhuis was een klein smal lokaal en daarnaast een groter lokaal.De drie klasramen waren hoog en met rondboog. In 1876 werd dan ook nog uit noodzaak het grote nieuwe klaslokaal aan de oostzijde bijgebouwd.. Na de schoolstrijd van 1879 kwam er in Achel een katholieke school (Simonsschool) en de meeste Achelse kinderen volgden hun meester Sak naar de Zandstraat. Er bleven weinig kinderen over voor de gemeenteschool en ze werd dan ook afgeschaft in 1884.En toen stonden deze mooie gemeentelijke lokalen leeg .
Wanneer in 1897 de Zusters Jozefienen naar Achel kwamen op vraag van de parochiegeestelijkheid, was het de bedoeling een aparte meisjesschool op te richten.
De leegstaande klaslokalen van de gemeente werden nu opgeknapt en op 1 oktober 1897 werd de meisjesschool plechtig geopend naast het kloosterke van de zusters.Nu ontplooiden de zusters hier meerdere vormen van onderwijs tot 1912. Toen was er immers de nieuwbouw in de Zandstraat . Op 1 oktober 1912 werden de gemeentelijke klaslokalen ingepalmd door twee onderwijzers en de hoogste jongensklassen. die van de Simonsschool kwamen.
Meester Gerard Van Voorden en meester Hendrik Schuermans zwaaiden de scepter .In 1928 is Gerard Van Voorden, schoolhoofd, en zijn Hendrik Schuermans,Sylvain Coninx, Antoon Driesen en Paul Van de Broek de onderwijzers.
In 1930 werd de nieuwe jongensschool gebouwd langs de Kasteeldreef: 6 lokalen met bureel, en kwamen 2 lokalen aan het gemeentehuis vrij. Het kleine klaslokaal aan de kant van Lia Brouwers werd het "beroemde" Kajotterslokaal waarin een waaier van activiteiten plaats greep. Een klein deel ervan werd met een glaswand afgebakend als voorschrift van het kinderheil dat om hygiënische reden een aparte ruimte moest hebben.Wij schrijven 1938. De K.A.J. gebruikt het lokaaltje voor haar vlammende vergaderingen en aan de wanden hingen allerlei spreuken van Cardijn. Meerdere verenigingen gebruikten dit lokaaltje om samen te komen.Het was het enige kleine vergaderlokaal dat Achel bezat. De K.S.A. vertoefde er dikwijls en ging zelfs ooit op speurtocht om door de muurkast in het (lege) huis van Lia Brouwers te geraken. Wij zien meester Driesen nog als een raket naar Theo Breemans vliegen om zijn broekje op te trekken tijdens het medisch schooltoezicht in het tweede studiejaar (1948). De Cultuurraad hield in 1960 haar tentoonstelling in dit kleine lokaal. Het zaaltje diende om zangstonde te houden of bezinningsavond, of kerstfeest of toneelrepetitie....Dit zaaltje diende eigenlijk voor alles.
Het grote klaslokaal met de twee grote ramen werd het oefenlokaal van de Achelse fanfare. Allerlei doeken moesten helpen om de akoestiek te verbeteren.De lezenaars en de instrumenten mochten er wel blijven overnachten.Het leek altijd klaar te staan voor een nieuwe repetitie. Het klaslokaal aan de oostzijde diende tot 1963 om na leegstand enkele jaren later als jeugdhuis van de "Ping-Pong-Club" te fungeren. (1967-1972).
Het echte gemeentehuis
De zuidkant was toch de belangerijkste zijde: hier was de ingang tot de gemeentelijke administratie.Het gebouw had hier ook weer twee verdiepingen : het gelijkvloers en de bovenverdieping.Omdat Achel kantonhoofdplaats was beschikte het over een vredegerecht.
De zusters vertellen heel fier dat "op 25 juni 1901 het jubilé werd gevierd van de Achtbare Heer vrederechter Jozef Gielen van 25 jaren werkzaamheid. In het lokaal van de bovenschool
had een luisterrijk banquet plaats van 45 man. Het banquet begon om 4 uur en eindigde om
11 uur 's avonds..." In 1909 werd Neerpelt kantonhoofdplaats en verhuisde het vredegerecht..
Op de benedenverdieping was er links de een zaaltje dat voor meerdere doeleinden werd gebruikt. Het werd als trouwzaal gebruikt en was zelfs twee periodes bibliotheek
(1947-1955 en 1966-1971). In het schooljaar 1971-1972 , dus net voor de afbraak, huisde
in dit lokaaltje een vijfde studiejaar.De jongensschool had toen plaats te kort. Rechts van de ingang was er een klein lokaal dat dienst deed als de bureau van de veldwachter en ontvangstruimte voor de heren van de belasting die jaarlijks zitdag hielden.Achteraan rechts was er een kolenhok.
Nu de trap op naar de bovenverdieping. Meteen rechts was er boven het archief of wat daar voor moest doorgaan. Aan het einde van de gang was de brede deur met een loket : hierachter werkte de administratie en werd ook de dopstempel bekomen.Via de administratie kwam men rechts in het heilige der heilige: het vredegerecht met een deels verhoogde vloer om het prestige van de rechter te onderstrepen. In deze ruimte hadden de raadszittingen plaats en was er later de bureau van de gemeentesecretaris .
In dit gebouw klopte bijna 120 jaren lang het hart van de gemeente Achel. Het zal even wennen geweest zijn in dat groot nieuw functioneel gemeentehuis op het Michielsplein.
Johan Scheepers