Achelse jongens in het leger van Napoleon (1802-1815)
2015 Herdenking Slag bij Waterloo (foto Geert Stevens)Twee eeuwen geleden, 5 mei 1821, overleed keizer Napoleon! Laat deze bijdrage een herinnering en een blijk van hulde zijn aan de Achelse jongens, die verplicht werden de wapens op te nemen in dienst van een vreemde heerser en bijna allemaal hun leven lieten op een slagveld … ergens in Europa.
De dienstplicht
De Zuidelijke Nederlanden werden in 1795 door Frankrijk geannexeerd. De in het nauw gedreven republiek was in een wanhopige zoektocht naar militairen die het land moesten verdedigen tegen de Europese antirevolutionaire coalitie. Door de (Franse) Wet van 5 september 1798 (19 fructidor VI) op de algemene dienstplicht, ook gekend als de wet Jourdan-Delbrel, werden alle jongemannen tussen 20 en 25 jaar opgenomen bij de Franse defensie. De verdediging van de 'liberté' werd een burgerplicht.
Het systeem hield in dat elke fransman, dus ook elke Achelse jongeman, geacht werd om het grondgebied te verdedigen. In vredestijd was de duur van dienstplicht bepaald door de behoefte van het leger (5 jaar), in oorlogstijd was ze van onbeperkte duur. Elke jongeman moest zich vanaf de leeftijd van 20 jaar laten inschrijven (conscriptie) bij het bestuur van zijn kantonhoofdplaats. In het Département de la Meuse-Inférieure (Departement van de Nedermaas) met daaronder het arrondissement Roermond was Achel de kantonhoofdplaats voor de kandidaat dienstplichtigen uit Achel, Hamont, Kaulille, Neerpelt, Overpelt, Sint-Huibrechts-Lille en de enclave Luyksgestel.
Departement Nedermaas (archief Lou Giesen)De persoonlijke gegevens voor de verplichte militaire dienst werden nauwkeurig genoteerd. Het ging daarbij naast hun naam, woonplaats en geboortedatum en hun lichamelijke kenmerken ook om hun beroep, de namen en het beroep van hun ouders of voogd. De vrederechter van het kanton had de mogelijkheid om iemand van de lijst te schrappen maar moest zich dikwijls neerleggen bij de wetten uit het verre Parijs. De zorg voor een bejaard ouder kwam in een zeldzaam geval weleens in aanmerking. De meest hardnekige oppositie tegen de dienstplicht kwam uiteraard van de betrokkene zelf door geen gehoor te geven aan de vaderlandse plicht. Vooral de Zuid-Nederlandse plattelandsbevolking verzette zich tegen deze conscriptie en het Franse staatsgezag. De Boerenkrijg in 1798 vond zijn oorzaak in de misnoegdheid over de aantasting van aloude gewoontes, rechten en voorrechten, in het bijzonder over de antigodsdienstige politiek en de plundering van het land.
Decimaal uurwerk (foto Eva Kröcher)
De Fransen zorgden voor nog meer verwarring door de revolutionaire kalender (jakobijnse kalender) in te voeren. Deze kalender verving de (christelijke) gregoriaanse kalender en verdeelde het jaar in twaalf maanden van elk drie décades, tiendaagse weken. In de uiteindelijke versie van de kalender begon de jaartelling op 22 september 1792, de stichtingsdatum van de Eerste Franse Republiek. Elk nieuwjaar werd gevierd rond 23 september. Op de Napoleonsmolen in Hamont pronkt het cijfer XII verwijzend naar het bouwjaar XII (24 september 1803 tot 22 september 1804) in de Franse tijd. De namen van de maanden werden veranderd naar een kenmerk van het klimaat in Frankrijk. Bijvoorbeeld oktober werd Brumaire (Mistmaand) genoemd. De naamdagen van de rooms-katholieke heiligen werden vernoemd naar een dier, een werktuig, een mineraal, delfstof of een plant, boom of vrucht. Een jaar na invoering van de kalender werd ook een nieuwe, decimale dagindeling voorgesteld, waarin een etmaal bestond uit tien uren van elk honderd minuten, die weer verdeeld waren in honderd seconden elk. Op den duur geraakten de Fransen er zelf niet meer aan uit en werd het stelsel definitief afgeschaft op 1 januari 1806.
Op de lijst van dienstplichtigen (conscrits) van het toenmalig kanton Achel vonden we de namen van 23 Achelaars. We hebben ze alfabetisch gerangschikt en aan de hand van het stamregister aangevuld met enkele personalia en de militaire gegevens: infanterieregiment (Regt) waartoe ze behoorden, het stamboeknummer (Stbnr), gegevens over hun militaire dienst en voor zover bekend, of ze al dan niet zijn teruggekeerd. Ten slotte vermelden we het gezin waartoe ze behoorden.
Hun namen
- Bloemen, Jean-Baptiste (43e Regt, Stbnr. 2402)
Jean-Baptiste Bloemen (Achel 14.01.1779) > 1,73 m., 43e Regt 12.01.1806, fuselier,
overleden in het Hospitaal Würzburg (D) 26.04.1809 ten gevolge van koorts. Hij was de plaatsvervanger voor Willem Ballings uit Hamont. Niet teruggekeerd.
Joannes-Baptista Bloemen was het jongste van de vier kinderen in het gezin van Jacobus Bloemen (Kaulille ca.1746-Nplt 1821) en Helena Jansen (Budel ca.1750-Achel 1797).
- Coolen, Laurent (108e Regt, Stbnr. 11834)
Laurent Coolen (Achel 02.12.1793) > 1,62 m., landbouwer, loteling nr. 82, dienstplichtige van jaar 13 (1805), 108e Regt op 23.12.1812, in het hospitaal 12.03.1813 en van de controles geschrapt 16.08.1813. Niet teruggekeerd.
Laurentius Coolen was het negende van de tien kinderen uit het gezin van Gerard Coolen (Achel ca.1743-Kaulille 1803) en Catharina Bluijssens (Achel 1750-1825).
- Corstiens, Gérard (102e Regt, Stbnr. 3025)
Gérard Corstiens (Achel 13.10.1785) > 1,74 m., gebogen neus (nez aquitin), dienstplichtige van 1806, 102e Regt op16.11.1806, fuselier en grenadier 16.01.1807, nam deel aan de veldtochten van 1808, 1809 en 1810, door geweerschot van de Oostenrijkers tijdens de slag bij Raab gewond aan de rechterarm 14.06.1809, bij generale inspectie door Divisiegeneraal ontslagen 26.03.1810. Teruggekeerd.
Gerardus Corstiens was de enige zoon in het drie kinderen tellend gezin van molenaar Christiaan Corstiens (S-H-Lille ca.1750-Nplt 1832) en Helena Dilissen (Achel 1746-1820).
- Driesen, Jacques (3e Regt, Stbnr. 7872, 26e Regt Stbnr. 11766 en 130e Regt Stbnr. 1155)
Jacques Driessen (Achel 23.09.1790) > 1,68 m., met pukkeltje (petite virole), landbouwer, loteling nr. 21, dienstplichtige van 1810, 3e Regt op 29.03.1809, overgeplaatst naar het 2e bataljon van het expéditieleger 01.12.1810, naar het 26e Regt 16.03.1811 en vervolgens het 130e Regt 01.03.1811.
Hij maakte de veldtocht van 1809 mee en die in Spanje van 1811, 1812, 1813 en 1814. Als vreemdeling werd hij op 24.07.1814 terug naar huis gestuurd. (renvoyé dans ses foyers comme étranger ! ?) Teruggekeerd.
Jacobus Driesen (1790-1873) was het derde van de zes kinderen in het gezin van Arnold Driesen (Hmt 1752-Achel 1824) en Joanna-Catharina Leën (S-H-Lille 1754-Achel 1812).
- Evers, Théodore (43e Regt, Stbnr. 6280)
Théodore Evers (Achel 23.10.1787) > 1,70 m., met pukkeltje, koopman, loteling nr. 22, dienstplichtige van 1807, 43e Regt op 09.11.1808, fuselier 2e bat. 5e cie 01.04.1809, overleden in het Hospitaal te Brussel 18.08.1809 ten gevolge van bloedkoorts (fièvre putride ).
Theodorus Evers was het tweede van de zeven kinderen uit het gezin van Adriaan Evers (1753-1813) en Catharina Wijnders (1764-1813). Hij was de broer van o.a. Henricus Evers (1791-1858) onderwijzer in Hamont.
- Franssen, Francois (88e Regt, Stbnr. 7390)
François Franssen (Achel 13.06.1792) > 1,58 m., landbouwer, loteling nr. 15, dienstplichtige van 1812, 88e Regt op 04.03.1812, voltigeur 4e bat., overleden in het Hospitaal te Danzig (D) ten gevolge van koorts 02.03.1813.
Franciscus Fransen was het tweede van de vier kinderen uit het eerste huwelijk van Jacobus Fransen (Nplt 1765-1802) en Anna Bartels (Achel 1757- †).
- Groenen, Jean-Mathieu (72e Regt, Stbnr. 10161)
Jean-Mathieu Groenen (Achel 20.05.1793) > 1,63 m., met pukkeltje, landbouwer, dienstplichtige van 1813, 72e Regt op 13.11.1812, fuselier-voltigeur o.a. 5e bat. 1e cie, mogelijk krijgsgevangen 28.05.1813 en van de lijsten geschrapt 10.11.1813. Niet teruggekeerd.
Joannes-Mathias Groenen was het jongste van de zes kinderen uit het tweede huwelijk (1781) van Mathijs Groenen (Bocholt 1741-Achel 1800) met Anna-Maria Bluckers (Leende ca.1750-Achel 1797).
- Haesen, Jean (108e Regt, Stbnr. 11453)
Jean Haesen (Achel 09.06.1793) > 1,66 m., werkman, loteling nr. 43, dienstplichtige van 1813, 108e Regt op 27.11.1812, in het Hospitaal te Hamburg (D) overleden 17.06.1814 ten gevolge van koorts.
Joannes Haesen was het jongste van de vier kinderen uit het eerste huwelijk (1786) van Joannes Haesen (Achel 1751-1835) met Maria-Margaretha Seelkens (Hmt 1755-Achel 1815).
- Hegmans, Jean (69e Regt, Stbnr. 5279)
Jean Heghmans (Achel 18.03.1778) > 1,67 ¾ m., met haakneus (nez aquitin), gekleurd uitzicht (teinte coloré), dienstplichtige van jaar 7 (1799-1800), 69e Regt op 08.05.1813, grenadier 11.07.1813, vermoedelijk krijgsgevangen bij de Slag van Leipzig 19.10.1813 en geschrapt van de lijsten 10.11.1813. Hij was plaatsvervanger voor Willem Clercx van Neerpelt. Teruggekeerd.
Joannes Hegmans was het tweede van de drie kinderen uit het eerste huwelijk (1774) van Henricus Hegmans (Aalst NBr 1748-Kl. Brogel 1820) met Joanna Didden (1753-1783).
- Lathouwers, Servais (88e Regt, Stbnr. 9435)
Servais Lathouwers (Achel 15.09.1794) > 1,57 m., landbouwer, loteling nr.38, dienstplichtige van 1814, 88e Regt op 02.04.1813, fuselier, naar het 75e Regt 01.07.1813. Niet teruggekeerd.
Servatius Lathouwers was een van de vijf kinderen uit het eerste huwelijk (1780) van Jan Lathouwers (Stratum NBr 1754-Bergeijk 1825) met Joanna Valkenborgh (Stratum NBr 1754-Achel 1805).
- Laukens, Gérard (17e Regt, Stbnr. 7330)
Gerard Laukens (Achel 19.10.1786) > 1,84 m., koopman, dienstplichtige van 1806, 17e Regt op 14.11.1808, gedetacheerd naar St.-Omer (F) en Antwerpen, gedeserteerd 22.09.1809, bij verstek veroordeeld 06.10.1809 tot 9 jaar publieke arbeid en 1500 frs boete. Teruggekeerd.
Gerardus Laukens (19.10.1885 ?) was het oudste van de negen kinderen uit het gezin van Peter-Jan Laukens (Achel 1755-1830) en Anna-Maria Ercken (Achel 1758-1820).
- Nijnens, Guillaume (131e Regt, Stbnr. 5794)
Guillaume Nijnens (Achel 05.05.1790) > 131e Regt op 15.05.1811, fuselier 5e bat. 1e cie, in het Hospitaal te Gent overleden 02.01.1812 ten gevolge van uitputting (marasme).
Willem Nijnens was de tweede van de zes zonen van kleermaker Joannes Nijnens (Heeze 1759-Borkel en Schaft 1811) en Helena Baten (Achel 1760-B en S 1809).
- Peeters, Laurent (88e Regt Stbnr. 7392)
Laurent Peeters (Achel 10.12.1792) > 1,62 m., litteken bij het rechteroor, loteling nr. 18, dienstplichtige van 1812, 88e Regt op 04.03.1812, fuselier, in het Burgerlijk Hospitaal van Mons (Jemappes) overleden 27.05.1812, ten gevolge van evenwichts- en spierstoornissen fièvre adaxique).
Laurentius Peters was het vierde van de vijf kinderen uit het gezin van Peter Peters (Achel 1753-1813) en Helena Brans (Achel 1755-1814).
- Sak, François (48e Regt, Stbnr. 2825)
François Sak (Achel 14.11.1785) > 1,67 m., dienstplichtige van 1806, 48e Regt op
16.10.1806, fuselier 3e bat. 9e cie, bevorderd tot korporaal 29.10.1809 en verdwenen tijdens de veldtocht van 1812 in Rusland. Niet teruggekeerd.
Franciscus Sack was het vijfde van de 7 kinderen van Nicolaas Sack (Someren 1753-Achel 1820) 1x ca.1777 te Someren met Maria-Lucia Huveneers (As 1753-Achel 1811).
- Smalders (sic), Adrien (112e demi-brigade de ligne, Stbnr.1769)
Adriaan Smalders (Achel 15.11.1783) > 1,63 m., voorlopig bij de 112e halve-liniebrigade op 14.08.1804 (26 therm. an 12), fuselier op 19.08.1804 (1 fruct. an 12) en gedeserteerd op 01.10.1804 (9 vendem an 13). Niet teruggekeerd.
Adrianus Smolders (Achel 15.11.1783) was het eerste van de zes kinderen uit het tweede huwelijk (1783) te Achel van Adriaan Smolders met Helena Bruns (Nplt 1759-Achel 1821).
- Sniders (sic), Guillaume (100e Regt, Stbnr. 1713)
Guillaume Snijders (Achel 15.10.1780) > 1,65 m., dienstplichtige van jaar 10 (1802), 100e Regt op 30.03.1803 (9 germinal an 11), nam deel aan de veldtochten van 1803 tot 1807, gehospitaliseerd 01.10.1808 en geschrapt wegens langdurende afwezigheid 21.09.1809.
Niet teruggekeerd.
Bij het gezin van Gerardus Snijders (Peer ?-Achel 1792) en Anna-Catharina Peeters (Achel ?-1799) staat als vierde van de acht kinderen : Joannes-Willem, geb. Achel 11.06.1776. Volgens de kantonlijst is de geboortedatum van Guillaume Snijders 11.06.1776, terwijl het stamboek 15.10.1780 vermeldt.
- Van den Houdt, Arnold (72e Regt, Stbnr. 10163)
Arnold Vanhout (Achel 1791) (sic) > 1,59 m., loteling nr. 29, dienstplichtige van 1813, 72e Regt op 13.11.1812, fuselier bij het 3e bat. 1e cie, voltigeur 01.05.1813, in het hospitaal 27.05. 1813, vermoedelijk krijgsgevangen, geschrapt van de lijst 10.11.1813. Niet teruggekeerd.
Arnoldus Van den Houdt (Budel 16.10.1791) was een van de zes kinderen uit het gezin van Renier Van den Houdt (St-Lambechts-Herk 1750-Achel 1826) en Antonia Meulenhof (Budel 1754-Achel 1825). Blijkbaar werd Achel foutief vermeld als geboorteplaats i.p.v. Budel.
- Vandebroek, Jean (55e Regt, Stbnr. 5624 en 37e Regt, Stbnr. 7013)
Jean Vandebroek (Achel 01.09.1789) > 1,68 m., dienstplichtige van 1809, 55e Regt op 10.11.1808, naar het 37e Regt 16.05.1809, fuselier-grenadier van 10.11.1808 tot 10.04.1809, vermoedelijk krijgsgevangen in Rusland 28.11.1812. Niet teruggekeerd.
Joannes Vandenbroeck was een van de zeven kinderen uit het gezin van Cornelis Van denbroeck (Achel 1754-1811) en Joanna Janssen (Westerhoven 1755-Achel 1815).
- Vandervelden, Jean-Gérard (88e Regt, Stbnr. 7398)
Jean-Gérard Vandervelden (Achel 28.07.1792) > 1,66 m., landbouwer, loteling nr. 43, dienstplichtige van 1812, 88e Regt op 04.03.1812, fuselier bij het 4e bat. 2e cie, gehospitaliseerd te Elbing (Elblag Polen) 21.11.1812, wegens langdurende afwezigheid geschrapt 31.03.1813. Niet teruggekeerd.
Joannes-Gerardus Vandervelden, geb. Achel 28.07.1792, was de jongste van de drie zonen in het gezin van Joannes Vandervelden (ca.1744-1824) en Anna Linsen (Lommel 1750-Achel 1820).
- Vanhoof, Gérard (105e Regt, Stbnr. 6049)
Gérard Vanhoof (Achel 05.06.1789) > 1,63 m., dienstplichtige van 1809, 105e Regt op 15.05.1808, overgeplaatst naar het 1e bat. ‘expeditionnaire’ te Brussel 01.10.1810. Hierover vonden we geen gegevens. Teruggekeerd.
Gerardus Van Hoof was het oudste kind in het gezin van molenaar Antonius Van Hoof (Houthalen 1750-Achel 1800) en Petronella Verheggen (Overpelt 1765-1838).
- Vanlishoudt, Antoine (131e Regt, Stbnr. 5888)
Antoine Vanlishoudt (Achel 05.06.1788) > (lengte niet vermeld), bij het leger 01.06.1811, 2e bat. 2e cie, fuselier, overleden in het Hospitaal te Middelburg-N op 01.11.1811, ten gevolge van spierzwakte (adynamie). Niet teruggekeerd.
Antonius Van Lishout, geb. Achel 05.06.1788, was het oudste van de negen kinderen uit het gezin van Martinus Van Lishout (Achel 1761-1834) en Joanna-Margarita Snijders (Achel 1764-1848).
- Vannotte, Gilles (3e Regt, Stbnr. 7975)
Gillis Vannotte (Achel 16.02.1783) > 1,61 m., timmerman, loteling nr. 2, dienstplichtige van 1809, 3e Regt op 08.04.1809, gedeserteerd 02.07.1809 en bij verstek veroordeeld tot 7 jaar verplichte arbeid. Niet teruggekeerd.
Aegidius Vannotto was de zoon van Joannis Vannotto en Petronilla Pleunen, waarover we geen verdere genealogische gegevens hebben gevonden.
- Wijnders, Jean (19e Regt, Stbnr. 6644)
Jean Wijnders (Achel 13.03.1790) > 1,62 m., werkman, loteling nr. 37, dienstplichtige van 1810, 19e Regt op 01.06.1809, fuselier, gedeserteerd 06.06.1809 en veroordeeld bij verstek 30.06.1810 tot 7 jaar werkstraf en 1500 frs boete. Niet teruggekeerd.
Theodorus Wijnders was een van de vijf kinderen en enige zoon uit het gezin van Johannes Wijnders (Achel 1739-1814) en Johanna Cuppens (Hamont 1753-Achel 1838).
Ter aanvulling
- De fuselier was een infanterist, genoemd naar zijn wapen: het fusil (geweer). Een voltigeur was een lichteinfanterist, eerder klein van gestalte en goede schutter. Door hun klein gestalte zouden de voltigeurs zich beter kunnen verdekken in het omliggende landschap. De chasseur was een lichte infanterist, die uitblonk in snelheid en schietvaardigheid. De grenadier, van oorsprong een granaatwerper, was een grote sterke soldaat om op het slagveld de aanval te leiden.
- In de militaire documenten stelden we meermaals afwijkende schrijfwijzen, enz. vast. Dit is begrijpelijk! Er waren er nog geen identiteitskaarten en ook het taalprobleem speelde een rol.
- Jan-Baptist Bloemen (nr.1) was de plaatsvervanger voor de Hamontenaar Willem Ballings. Willem (Hamont 1784-1833) huwde (1x 1810) met Francisca Feijen (1785-1814) en (2x 1821) met Hendrica Joosten (1794-1872). Hij was koopman teut (négoçiant) en gemeentesecretaris (1816-1833).
- Voor zover we konden nagaan overleefden vijf jongens hun militaire diensttijd nl. Gerard Corstiens, Jaak Driesen, Jan Hegmans, Gerard Laukens en Gerard Vanhoof.
- Gerard Corstiens (nr.3) huwde (1815) te Achel met Joanna-Maria Laukens (Achel 1792-1861), een zus van Gerard Laukens, (nr.11). Ze kregen negen kinderen en een der dochters, Anna-Elisabeth Corstiens (1824-1883), huwde (1853) met veldwachter Joannes-Hendrikus Van der Velden (1823-1888), de stamvader van enkele Achelse veld- en/of boswachters.
- Jaak Driesen (nr.4) huwde (1830) met Maria-Elisabeth Van Gelooven (1796-1831). Ze kregen één dochter: Hendrika Driesen (1831-1855), die huwde (1855) te Achel met Tielmanus Verweyen (1828-1901). Deze hertrouwde (2x 1860) met Joanna Geusens (1835-1866) en (3x 1866) met Joanna Hoeben (1840-\1901). Hij is de voorvader van o.a. Tiel Verweyen (1913-2003), de latere burgemeester van Achel.
- Jan Hegmans (nr.9), de plaatsvervanger voor Guillaume (Willem) Clercx uit Neerpelt, huwde (1815) te Neerpelt met Maria-Elisabeth Jansen (Nplt 1785-1852). Hun oudste zoon Arnold, geb. Achel 1815, trad ca.1835 in dienst bij het 1e Regiment Jagers van het Belgisch Leger en overleed (1839) te Doornik.
- Willem Clercx (Nplt 1792-1875), de zoon van de Neerpeltse burgemeester Joannes Clercx (1756-1826) was met lot nr. 67 dienstplichtige van jaar 1812. Hij huwde (1829 Stokkem) met Anna-M.-J. Corvers (Stokkem 1797-Nplt 1873).
- Gerard Laukens (nr.11) keerde terug uit krijgsdienst en huwde (1816) te Eindhoven met Maria-Anna de Groot (E-hoven 1778-) en woonde als koopman (teut) te Oud-Beijerland (Z-Holland) waar hij overleed (1842).
En in de Nederlandsche Staats-Courant van 12 mei 1840 lezen we dit : “. . . voor den Edel Achtbaren heer kantonregter te Oud-Beijerland, blijkens proces-verbaal van den 7de januarij 1840, behoorlijk geregistreerd, heeft Gerardus Laukens, koopman te Oud-Beijerland, aan deszelfs zoon Johannis, geboren den 26e febrarij 1819, handligting verleend tot de geheele ontvangst, de uitgave van en de beschikking over zijne inkomsten, het drijven van commerce, handel en het sluiten van alle verbindtenissen tot dien handel betreffend.”
- Gerard Van Hoof (nr.19) is teruggekeerd uit dienst en overleed, nauwelijks 26 jaar oud, op 23.07.1815 te Overpelt. Mogelijk was het een gevolg van zijn militaire dienst?
Samenstelling: Harry Van de Broek, Geert Stevens
Bronnen : Internet : Geneanet Militaire Archieven (1802-1815 , De lijst ‘dienstplichtigen kanton Achel’ Registers bevolking en burgerlijke stand
