De scheiding der Nederlanden in 1830
1815 Verenigd Koninkrijk der NederlandenWat betekende dit voor onze voorouders in 1830 toen de zuidelijke provincies zich keerden tegen de autoritaire koning Willem I?
In 1815 werd Napoleon verslagen te Waterloo. De toenmalige grootmachten zoals de Duitse staten en het Verenigd Koninkrijk creëerden met het Congres van Wenen een bufferzone door de Belgische gebieden toe te wijzen aan het nieuwe Verenigd Koninkrijk der Nederlanden onder koning Willem I. Dit gebeurde toen vanzelfsprekend zonder enige inspraak of medeweten van de gewone burger.
In 1819 werd jonkheer de Leonaerdts uit Achel verkozen als lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal (vertegenwoordiger van de provincie). Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden had twee regeringscentra: Den Haag en Brussel. De regering zetelde om het jaar in een van deze steden. Het gevolg was dat de ministers en ambtenaren in beide steden huizen moesten bezitten of huren.
Met het aanleggen in 1826 van de Zuid-Willemsvaart stimuleerde Willem I weliswaar de economische vooruitgang door de producten van het rijkere zuiden (de Luikse industrie) te transporteren naar Nederlandse havens. Hij had daarentegen wel een voorliefde voor een conservatief protestants beleid. Hoewel de katholieke Zuid-Nederlanders een groter deel van de bevolking en het leger uitmaakten waren ze ondervertegenwoordigd in het bestuur en de legerleiding. De verstandhouding met Willem I werd er niet beter op toen het Franstalige deel van de burgerij zijn ongenoegen uitte tegen het invoeren van het Nederlands als ambtstaal in de provincies Limburg, Antwerpen en Oost- en West-Vlaanderen. De Franse taal was destijds de voertaal binnen de elite; zelfs in Nederland!
Ook in de andere staten van Europa heerste ongenoegen tegen de opkomende autoritaire regimes. Als in de zomer van 1830 de Franse koning Karel X succesvol werd afgezet, was dit voor de Zuidelijke Nederlanden aanleiding om ook in opstand te komen tegen het bewind van Willem I.
Na de opvoering van de nationalistisch getinte opera De Stomme van Portici op 25 augustus 1830 te Brussel bleven de toehoorders Vive la liberté roepen. De opstand was een feit en het begin van een scheiding werd ingezet. De koning probeerde de opstandelingen manu militari in bedwang te houden maar na verloop van tijd splitste het leger zich echter ook: de zuidelijke militairen deserteren massaal wat het algemeen moraal van de noordelijken serieus aantastte.
Het afgescheurde zuidelijk deel omvatte oorspronkelijk ook het Groothertogdom Luxemburg en Nederlands Limburg (uitgezonderd Maastricht onder generaal Dibbetz). Hasselt werd de nieuwe provinciehoofdplaats.
Wat had dit te betekenen voor kantonhoofdplaats en grensgemeente Achel?
Oproep uit het Journal de la province du Limbourg van 6 augustus 1830In onze regio waren er wel troepenbewegingen gemeld maar de Achelaar had op dat moment waarschijnlijk meer aandacht voor het nalatenschap van wijlen jonkheer De Leonaerdts die kort voor de Belgische Revolutie overleed.Op 21 juli 1831 legde de eerste Koning der Belgen, Leopold van Saksen-Coburg-Gotha, de grondwettelijke eed af. In datzelfde jaar werden vanuit beide landen voorstellen tot boedelscheiding uitgevaardigd.
Toen er echter tussen Hollanders Belgen onenigheid rees over de boedelscheiding, besloot koning Willem I nogmaals te proberen om met wapengeweld zijn gezag te herstellen. De Tiendaagse Veldtocht van 2 tot 12 augustus 1831 slaagde enigszins maar de Fransen kwamen er zich mee moeien waardoor Willem I zich moest terugtrekken.
Majoor Alexis Capiaumont was bevelvoerder over de Belgische militairen in Limburg gedurende de Tiendaagse Veldtocht.
Er moest naast de grensscheiding een corridor voor militairen komen tussen Noord-Brabant en de “enclave” Maastricht.
- Met het Verdrag van Zonhoven op 18 november 1833 werd deze verbindingsweg vastgelegd met de wetenschap dat beide landen zich nog een staat van oorlog bevonden. Nederland had België als Staat nog niet erkend.
- Het traject van deze Militaire Dijk waarlangs de Nederlandse troepen door België tot Maastricht konden marcheren was een denkbeeldige rechte lijn vanaf Valkenswaard naar Maastricht via Achel, Bocholt, Bree, Gruitrode, Opglabbeek, As en Lanaken.
- Vandaag loopt het toenmalige traject vanaf de Maastrichterweg in Valkenswaard naar de huidige grensovergang, vervolgens via de Rodenrijt (1), Oude Pastorijstraat (2), Schutterijstraat (3), Michielsplein (4), Orchideeënlaan (5), Militaire Dijk (6), richting kanaal Bocholt-Herentals naar de Achelsedijk in Lozen (Bocholt) en zo verder naar Bree.
Op de grens tussen Valkenswaard en Achel kreeg het Nederlandse leger recht om de grens te overschrijden "Droit de l'Etat".
Uitsnede van het traject tussen Valkenswaard en Bree
Welke voorwaarden werden er verbonden aan het gebruiksrecht van de militaire dijk?
Een samenvatting
- Tijdens de winter- of regenperiode kunnen de rijtuigen uitwijken naar de weg tussen Winterslag, Helchteren en Valkenswaard maar het aantal begeleidende personen mag niet meer dan 25 bedragen. Dit kan betekenen dat de opgelegde weg in een niet al te beste toestand verkeerde.
- De gemeenten langs de militaire dijk mogen niet bezet worden door Belgischer troepen.
- De gemeente Bree, met inbegrip van Gerdingen en Beek, is de rustplaats tussen Noord-Brabant en Maastricht. Hier zal zowel een Belgische als Nederlandse commissaris zich ontfermen over de inkwartiering en voeding van de militaire passanten. Ter info: de wandelafstand tussen Valkenswaard en Bree is 27 km (6 uur) en tussen Bree en Maastricht 38 km (8 uur).
- De rustplaats voor de transporten van goederen is Helchteren.
- Het maximaal toegelaten militairen per dag is beperkt tot negenhonderd voor de infanterie en vijfhonderd voor de cavalerie (paarden).
- De Belgische commissaris op de rustplaats moet tenminste een dag voordien de getalsterkte van de troepen op de Militaire Dijk in bezit hebben.
- Elke militair en zijn familielid moeten in bezit zijn van een reispas.
- Het transport van de goederen met bestemming Maastricht is vrij en van alle rechten ontheven.
- De verblijfskosten worden betaald door de Nederlandse commissaris op de rustplaat.
Nederland erkende de Belgische onafhankelijkheid pas in 1839 met het Verdrag der XXIV-artikelen. Het definitieve grensverloop tussen Nederland en de nieuwe Belgische staat werd vastgelegd waarbij het oostelijk deel van Limburg naar Nederland zou terugkeren. België kreeg recht op een verkeersverbinding door Nederlands-Limburg naar Duitsland, de latere IJzeren Rijn.
In 1843, ruim dertien jaar na de opstand, werd met het verdrag van Maastricht de grens tussen België en Nederland vastgesteld.
En dan te bedenken dat het op de dag van vandaag nog ingewikkelder is om economieën te scheiden …
Geert Stevens
Bron: Delpher.nl
Afbeeldingen: internet CC BY 4.0
Bredasche Courant van 01 december 1833