Het oude melkerijtje
We h
ebben het hier over het gebouw in de Zandstraat (nu Pastoor Bungenerslaan nr 8)
en later bekend als de winkel « De Welvaart » en café « 't Scheutje ».
Tijdens het laatste kwartaal van de 19e eeuw, groeide in onze Noorder-Kempen zeer sterk een geest van onderlinge samenwerking ter behartiging van gemeenschappelijke belangen, dit onder begeleiding van religieuze en sociale organisaties : duidelijk herkenbaar als « Coöperatieven »
Zo ook op gebied van landbouw en veeteelt.
Peer blijkt zowat de regionale motor te zijn geweest .
In 1890 op 20 juli stichtten Helleputte, Schollaert, Mellaert er hun « Boerenbond ».
In 1891 –1892 zagen we de eerste coöperatieve veeverzekeringen opkomen in Sint-Huibrechts-Lille, Overpelt en Bocholt .
In 1893 kwamen er Raiffeisenkassen doorheen heel Limburg.
In 1893 de stichting van « Werkmanswoning Kanton Achel » met sociale kredietverlening voor eigen huisje met hof.
In 1889 verscheen er in Bree een eerste Limburgse zuivelfabriek.
Samenaankoop van zaden, meststoffen ( guano, kunstmest), aanmaak en verkoop van melkproducten als boter en kaas, verbetering van veerassen enz. overwonnen de vroegere individuële ideeën.
Wel was in Achel de oude kaasmakerij « De Blauwhoef » inmiddels reeds door de jonge graaf Cornet de Peissant gestopt, maar floreerde deze van Powis de Tenbossche, en vooral deze van de Trappisten maar ook bleef de kleine aanmaak met de « boterton » op elke boerderij bestaan.
1898 werd een bedrijvig jaar :
- In de zomer werd in Neerpelt de « Samenwerkende Melkerij en Kaasmakerij gesticht.(Moniteur pagina 2228)
- In het najaar was er de oprichting van een fabriek van echte boter te Hamont :
de « Samenwerkende Vennootschap Achterhoek- Eendracht » met een speciale vergunning
in de accijnszone op 1400 m. van de grens. ( Moniteur pagina 4174)
Achel telde toen 1154 inwoners .
Op 7 juli 1898 werd de « Samenwerkende Melkerij Sint Bernardus » te Achel gesticht,
onder het beheer van Jacob Croymans (onderwijzer) en Willem Simons (burgemeester).
Een klein perceeltje 'bouwland' (Kad. A.486) van 2 aren werd aangekocht in de Zandstraat achter de kerk, gelegen nabij de Simonsschool.Een heel rustig terreintje en toch centraal. gelegen.(Mon.Pag.2341).
De totale kostprijs van nieuwbouw en installatie werd voorzien op ca. 4000 Fr.
De speciale accijnsvergunning wegens uitbating in de Tolomtrek werd bekomen, maar een ernstige ramp trof het jonge bedrijf en de gehele melkveehouderij in de regio, door het uitbreken van de zo gevreesde mond- en klauwzeer. De ingreep van de provinciale overheid was zeer drastisch. De melkerij werd stilgelegd, de gehele veestapel door 80 douaniers in kaart gebracht en het zou duren tot 1902 alvorens de melk- en boterproductie en later de kaasmakerij opnieuw van start konden gaan.
De aangesloten (en mee-financierende) boeren brachten dagelijks, soms 2 maal daags , hun krappe melkproductie per kruiwagen, hondenkar of paardenwagen naar 'hun' melkerij, en namen (volgens overeenkomst) de ondermelk mee terug voor eigen gebruik of veevoeder.
Het archief van deze onderlinge uitbating is nog niet opgedoken.We weten dat de melkerij actief bleef tot 1929. Het gebouw werd gewijzigd in twee woningen en deed later dienst als woning met de coöperatieve Welvaartwinkel in 1935 uitgebaat door de gezusters Verweyen en vanaf 1937 tot 1964 door Jaak Van Otterdijk « Jaak van de coöperatief ». Nadien waren Jan Gijbels-Moelans en Willy Bergs-Feyen enkele jaren winkelier tot er in 1974 een frituur
kwam tot 1987 en vanaf toen café.
Al de lokale melkerijen gingen op in een grote en moderne coöperatie nl. de melkerij Sint-Isidoor, gebouwd op de grens tussen Achel en Sint-Huibrechts-Lille , ons allen nog wel bekend.
Frans Stammen